Για τις Μούσες υπήρχαν πολλές διαφορετικές εκδοχές στην αρχαιότητα, που αφορούσαν τόσο την καταγωγή τους όσο και τον αριθμό τους. Φαίνεται,πάντως, ότι στα πολύ παλιά χρόνια ήταν Νύμφες των βουνών και των νερών και σιγά σιγά "προβιβάστηκαν" και απέκτησαν με τον καιρό συγκεκριμένες αρμοδιότητες.
Η καταγωγή τους
Η παράδοση αναφέρει, ότι ο Ζευς ξεγέλασε την όμορφη και πανέξυπνη Μνημοσύνη και κοιμήθηκε μαζί της εννέα νύχτες. Η Μνημοσύνη γέννησε τις εννέα Μούσες, που ήσαν όμοιες σε όλα. Η Μνημοσύνη τις έδωσε να τις αναθρέψει η νύμφη Εύφημη και όρισε δάσκαλο τους τον Απόλλωνα.
Οι εννέα Μούσες ήταν οι Κλειώ, Ευτέρπη, Θάλεια, Μελπομένη, Τερψιχόρη, Ερατώ, Πολυμνία, Ουρανία και η Καλλιόπη, η ξεχωριστή σε όλα από τις άλλες...
Όταν μεγάλωσαν έγιναν πολύ έξυπνες και πανέμορφες. Είχαν ιδιαίτερη αγάπη στη μουσική, δεν τις ενδιέφεραν οι ανθρώπινες ασχολίες και αναζητούσαν ήσυχο τόπο για να αφιερωθούν στις Καλές Τέχνες. Ο Απόλλων τις έφερε στο μεγάλο και όμορφο όρος Ελικώνα, στην τοποθεσία που ήταν και ο παλαιότερος βωμός του Δία.
Περνούσαν δε τον καιρό τους ως εξής: Ο Απόλλων στεκόταν στη μέση και έπαιζε τη λύρα του (αριστερά). Ολόγυρα οι Μούσες τραγουδούσαν και έπαιζαν και αυτές τα μουσικά τους όργανα. Ύστερα χόρευαν ολόγυρα από το βωμό και αργότερα κάθονταν πάνω σε δάφνες και τραγουδούσαν. Ο μεγάλος δάσκαλος Απόλλων πάντα στη μέση με τη λύρα του. Ό,τι έψαλλαν ήσαν ύμνοι στο θεό και πατέρα τους Δία.
Τραγουδούσαν για τους Θεούς και όχι μόνο...
Το θέμα των τραγουδιών τους ήταν πάντα η αρχοντική καταγωγή των θεών, τους οποίους εγκωμιάζουν. Κυρίως όμως υμνούν τον Δία και το μεγαλείο του, καθώς ήταν εκείνος που δημιούργησε τον "κόσμο" με την έννοια ότι έβαλε σε τάξη το σύμπαν και όρισε τους κανόνες που διέπουν τη ζωή των θεών και ανθρώπων. Το πόσο στενά δεμένες ήταν μαζί του φαίνεται από το ότι τις αποκαλούσαν "Ολυμπιάδες". Σπανιότερα δόξαζαν με τα τραγούδια τους το γένος των ανθρώπων και τους φημισμένους ήρωες. Οι Μούσες τραγούδησαν για να γιορταστούν οι γάμοι της Θέτιδας με τον Πηλέα και της Αρμονίας με τον Κάδμο. Τραγούδησαν ακόμη θρηνητικά στην ταφή του Αχιλλέα.
Ο Πλάτωνας αναφέρει τον εξής μύθο: όταν γεννήθηκαν οι Μούσες και μαζί τους η ποίηση και η μουσική, κάποιοι θνητοί γοητεύθηκαν τόσο πολύ, που συνεχώς τραγουδούσαν. Ξεχνούσαν να φάνε και να πιούνε κι έτσι πέθαιναν σιγά σιγά, ήρεμα και χωρίς να υποφέρουν. Απ' αυτούς κατάγονται τα τζιτζίκια, που είναι προστατευόμενα των Μουσών και που συνεχώς τραγουδούν ξεχνώντας πείνα, δίψα και κούραση, μέχρι να πεθάνουν. Τότε πηγαίνουν στις Μούσες και τους λένε τα ονόματα των πιστών τους οπαδών, που είδαν στη Γη κατά το σύντομο πέρασμά τους.
Ακαταμάχητες
Η λατρεία των Μουσών ξεκίνησε από την Πιερία, δηλαδή την περιοχή στην οποία γεννήθηκαν, γι' αυτό και τις έλεγαν "Πιερίδες". Έλεγαν πως ο Πίερος, βασιλιάς της Μακεδονίας σύμφωνα με τη μυθολογία, έφερε από κει τη λατρεία τους στη Βοιωτία. Ο Πίερος, μάλιστα, απέκτησε εννιά κόρες, στις οποίες έδωσε το όνομα των Μουσών, Πιερίδες. Ήταν όμως τόσο αλαζονικές, ώστε προκάλεσαν τις Μούσες να παραβγούν μαζί τους στο τραγούδι. Οι Μούσες τις νίκησαν, όπως ήταν φυσικό, και για να τις τιμωρήσουν, τις μεταμόρφωσαν σε φλύαρες κίσσες. Όταν αυτές τραγουδούσαν, σκοτείνιαζε και κανείς δεν τις άκουγε.
Η Καλλιόπη (αριστερά) ήταν η μεγαλύτερη και ευγενέστερη από τις 9 Μούσες. Προστάτης της επικής ποίησης και της Ρητορικής, καθώς και όλων των καλών τεχνών. Τη Μούσα Καλλιόπη ιδιαίτερα την επικαλούνταν οι ραψωδοί προκειμένου να τους βοηθήσει στην έμπνευση. Με την επίκλησή της ξεκινούν και τα ομηρικά έπη. Η Ευτέρπη ήταν η Μούσα της μουσικής. Στους μεταγενέστερους κλασικούς χρόνους ονομάστηκε Μούσα της λυρικής ποίησης και απεικονίστηκε κρατώντας έναν αυλό. Κάποιοι ισχυρίζονται πως αυτή εφηύρε τον αυλό ή διπλό φλάουτο.
Η Κλειώ ήταν η Μούσα της επικής ποίησης και της Ιστορίας. Το όνομά της προέρχεται από την ρίζα κλεώ / κλειώ που σημαίνει αφηγούμαι ή κάνω γνωστό. Απεικονίζονται με ένα ρόλο περγαμηνών ή ομάδα από πλακίδια και με δάφνινο στεφάνι.
Η Ερατώ ήταν η Μούσα της λυρικής ποίησης και των ύμνων. Απεικονίζεται με μια λύρα. Εθεωρείτο προστάτιδα του γάμου και του έρωτα. Ακόμα θεωρείται εφευρέτης του χορού, των προς τους θεούς ύμνων και γενικότερα προστάτρια της ποίησης. Κύριο σύμβολό της ήταν η λύρα, αλλά και η κιθάρα. Απεικονίζεται πάντοτε όρθια και ενίοτε σχεδόν τελείως γυμνή. Η Μούσα Ερατώ είναι αυτή που επινόησε τα ερωτικά ποιήματα, το γάμο, την ποίηση, την μουσική. Το όνομα Ερατώ προέρχεται από το ρήμα έρεσθαι και από τη λέξη έρως και εραστής. Τη ζωγράφιζαν καθιστή, να φόρα στεφάνι από τριαντάφυλλα, με τη λύρα και το τόξο του έρωτος στα χέρια.
Η Μελπομένη ήταν Μούσα της Ελληνικής μυθολογίας. Ήταν η μούσα της τραγωδίας, παρά τα χαρούμενα τραγούδια της. Στις αγγειογραφίες συχνά απεικονίζεται κοντά στο Διόνυσο με μια τραγική μάσκα και φορώντας κοθόρνους, υποδήματα που παραδοσιακά φορούσαν οι τραγικοί ηθοποιοί. Συχνά επίσης κρατά μαχαίρι ή ρόπαλο στο ένα χέρι και την τραγική μάσκα στο άλλο. Στο κεφάλι της απεικονίζεται να φορά στέμμα από κυπαρίσσι.
Η Πολύμνια, ήταν η Μούσα των ιερών ύμνων και της ευγλωττίας ή των ασμάτων που ψάλλονται προς τιμή των θεών και των ηρώων. Δύο ρόλοι αποδίδονται στην Πολύμνια που οφείλονται σε δύο διαφορετικές ετυμολογίες του ονόματός της. Η αρχαιότερη παράδοση τη θέλει προστάτρια των ύμνων ( πολύ + ύμνος ) που ψάλλονταν προς τιμή των θεών και των ηρώων. Κατά την νεότερη όμως παράδοση, η οποία ετυμολογεί το όνομα της από το πολύ + μνεία, βοηθά στην εύκολη μάθηση και την απομνημόνευση.
Έτσι η Πολύμνια συγχέεται σχεδόν με τη Μνημοσύνη και τα αγάλματά της που σώθηκαν μέχρι σήμερα επιβεβαιώνουν την ερμηνεία αυτή. Σε αυτά παριστάνεται πάντοτε σαν να κατέχεται από κάποια βαθιά σκέψη και ανάμνηση. Συνήθως απεικονίζεται φορώντας μακρύ μανδύα και πέπλο και έχοντας εναποθέσει τον αγκώνα της σε ένα μαξιλάρι. Επίσης η Πολύμνια είναι μερικές φορές γνωστή και ως η Μούσα της γεωμετρίας, του διαλογισμού και της γεωργίας.
Η Τερψιχόρη ήταν η μούσα του χορού και των δραματικών χορικών. Συνήθως απεικονίζεται καθισμένη και κρατώντας μια λύρα. Μερικές φορές αναφέρεται ως μητέρα των Σειρήνων. Το όνομά της προέρχεται από το ρήμα τέρπω (ευφραίνω) και το ουσιαστικό χορός.
Η μούσα Τερψιχόρη ερωτεύτηκε παράφορα τον νεαρό βάρδο Τέττιγγα για τις μαγευτικές αφηγήσεις του και τον γλυκόλαλο ήχο της ξακουστής λύρας του. Ο ρομαντικός ποιητής περιπλανιόταν στην ύπαιθρο ώρες ατέρμονες ρουφώντας την ομορφιά και την επικινδυνότητα των τοπίων που συναντούσε για να εμπνευστεί παιγνιώδεις μύθους, ένδοξα ηρωικά έπη και για να στοιβάξει ζωντανές εικόνες με επίζηλες ταξιδιωτικές εμπειρίες στις πολυθρύλητες περγαμηνές του. Ο Τέττιξ αγάπησε την Τερψιχόρη όπως κανείς άλλος και την εξύμνησε στα τραγούδια του ως τα έσχατα με φωνή στεντόρεια και πάθος ασίγαστο. Όταν εκείνος άφησε την τελευταία πνοή του κάτω απ’ τον βαρύ ίσκιο μιας ελιάς, υμνολογώντας σαγηνευμένος τα κάλλη του βλογημένου δέντρου δίχως τροφή και νερό επί ημέρες και νύχτες τέσσερις, η μούσα έκλαψε γοερά κι απαρηγόρητα μέχρι που ο θρήνος της στέρεψε. Απ’ τον χείμαρρο των θεανθρώπινων δακρύων της γεννήθηκε αστείρευτη πηγή που ανάβλυζε μειλίχιο νερό ενώ απ’ την στερνή σταγόνα της πικρής οδύνης της ξεπήδησε ένα φιλόμουσο αγγελάκι που τερέτιζε φλύαρα. Το πλασματάκι αυτό ετέρπετο (ευχαριστιόταν) να τραγουδάει νυχθημερόν δίχως να έχει ανάγκη από ποτό ή φαγητό κι έφερε κύμβαλα στο μικροσκοπικό κορμί του που όταν τρίβονταν μεταξύ τους ηχούσαν ασίγητα σαν μικρή, συμφωνική ορχήστρα από δεξιότεχνα τσιγγάνικα βιολιά. Η Τερψιχόρη λάτρεψε τούτο το ιδιόμορφο γέννημά της, το έβαλε να κατοικήσει στα προστατευτικά κλαδιά του γηραιότερου ελαιόδεντρου και το ονόμασε Τέττιξ ή αλλιώς Τζίτζικα. Μόνο που ο λιγόζωος Τζίτζικας ήταν καταδικασμένος, σα βασανισμένο θύμα ανεκπλήρωτου έρωτα, να τίκτεται μέσα στην αγκαλιά της ελιάς λίγο πριν εκείνη δώσει ανθούς και να πεθαίνει μόλις ήταν έτοιμη να καρποφορήσει.
Η Θάλεια ήταν προστάτιδα ανθρωπόμορφη θεότητα της ευπρεπούς και κόσμιας ευθυμίας. Έτσι ως θεότητα της «καλής διάθεσης» και της έναρξης του κεφιού αποχωρούσε μόλις άρχιζε ο θορυβώδης «κώμος». Επίσης, η Μούσα Θάλεια είχε υπό την προστασία της τη βουκολική ποίηση, δηλαδή τα αντίστοιχα σημερινά δημοτικά τραγούδια και αργότερα την κωμωδία. Το όνομα της προήλθε από το ρήμα θαλλέω- θαλλώ, που σημαίνει ανθίζω πλούσια, ευδοκιμώ.
Η Ουρανία είναι ανθρωπόμορφη θεά, εφευρέτης και προστάτης της Αστρονομίας και της Αστρολογίας. Συνήθως απεικονίζεται φορώντας αστεροειδή στέφανο, κρατώντας στο αριστερό χέρι παγκόσμια σφαίρα και στο δεξιό διαβήτη, που αποτελούν και τα «ιερά» σύμβολά της. Οι αρχαίοι Έλληνες απέδιδαν στην Ουρανία και μαντικές δυνάμεις. Κατοικία της ήταν ο ουράνιος θόλος, εξ ου και το όνομά της.
Είτε όλες μαζί, ως μια ενιαία ομάδα, είτε η καθεμιά ξεχωριστά, οι Μούσες συμβόλιζαν το μεγαλείο της τέχνης, το ωραίο όχι μόνο στη μορφή, μα και στο περιεχόμενο. Είναι φωτεινές και ήπιες μορφές που μέχρι σήμερα προσωποποιούν την παρηγοριά που φέρνει η τέχνη και η ηθική στη ζωή των ανθρώπων, καθώς και την ομορφιά που της δίνει.
Κλείνοντας, ας δούμε όλα όσα αναφέραμε σε ένα εξαιρετικό video συνοδευόμενο από ένα καταπληκτικό τραγούδι...
Παπαδόπουλος Δανιήλ, Φραντζή Νικολέτα
Παπαδοπούλου Δήμητρα, Πιπιντάκου Έφη
Ε2
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου