Η τεχνική του γραπτού κειμένου

Η αποτύπωση στο χαρτί των σκέψεων και η περιγραφή ορισμένων γεγονότων ασφαλώς και δεν είναι απλό πράγμα. Ο γραπτός λόγος διαφέρει πολύ από τον τρόπο που μιλάμε στην καθημερινή μας ζωή και αυτό είναι πολύ φυσικό, αφού ορισμένες ατέλειες που περνούν απαρατήρητες στον προφορικό λόγο γίνονται ορατές - και μάλιστα πολύ έντονα σε κάποιες περιπτώσεις – όταν διαβάζουμε ένα κείμενο.

Η σαφής και ακριβής λοιπόν διατύπωση των σκέψεών μας για κάποιο θέμα είναι αυτό που ονομάζουμε γενικά Έκθεση ή όπως λέμε σήμερα, γραπτό κείμενο...

Παρότι τα νέα βιβλία της Γλώσσας που εισήχθησαν στο σχολείο από το 2006, είναι κειμενοκεντρικά  και γραμμένα με βάση τις επιταγές του «εγγραμματισμού», με αποτέλεσμα η διδασκαλία της παραγωγής του γραπτού λόγου να διαχέεται σε όλα τα μαθήματα και να μην υπάρχει για συγκεκριμένη ώρα «έκθεσης», εντούτοις κάποιοι κανόνες είναι διαχρονικοί και μπορεί να μας βοηθήσουν να αποτυπώσουμε τις σκέψεις μας στο χαρτί με σαφήνεια και αποτελεσματικότητα.

Διακρίνουμε τέσσερις κατηγορίες εκθέσεων:

α) Τις Διηγηματικές Εκθέσεις, αυτές δηλαδή στις οποίες διηγούμαστε ιστορίες, γεγονότα και περιστατικά αληθινά ή φανταστικά,

β) Τις Περιγραφικές Εκθέσεις, στις οποίες περιγράφουμε πρόσωπα, πράγματα, ζώα, τοπία, μνημεία κλπ,  

γ) Τις Μεικτές Εκθέσεις, εκείνες δηλαδή που διηγούμαστε και περιγράφουμε διάφορα πράγματα και

δ) Τις Εκθέσεις Ιδεών, όπου δεν περιγράφουμε ή αφηγούμαστε κάτι, αλλά εκφράζουμε τις απόψεις μας για κάποια θέματα.

Για να γράψει κάποιος λοιπόν μια καλή έκθεση χρειάζεται μεγάλη προσοχή, προσπάθεια και εξάσκηση. Και πάνω απ’ όλα χρειάζεται απαραίτητα ένα πλάνο. Δεν ξεκινάμε να γράψουμε για οποιοδήποτε θέμα χωρίς προηγουμένως να έχουμε καταστρώσει ένα σχεδιάγραμμα, το σκελετό δηλαδή πάνω στον οποίο θα κινηθούμε προκειμένου να αναπτύξουμε το θέμα μας αναλύοντας τις σκέψεις μας. Η κατάστρωση αυτού του σχεδιαγράμματος είναι εξαιρετικά σημαντική υπόθεση, γιατί με βάση αυτό θα προχωρήσουμε στην ανάπτυξη του θέματος. Σκεφτείτε για παράδειγμα έναν αρχιτέκτονα να ξεκινήσει την κατασκευή ενός σπιτιού χωρίς να έχει σχέδιο ή ένα αεροπλάνο χωρίς σχέδιο πτήσης.

Μόλις λοιπόν μας δώσουν το θέμα, πρώτη μας δουλειά είναι να το διαβάσουμε καλά και χωρίς βιασύνη και να καταλάβουμε τι μας ζητάει.

Στη συνέχεια θα προχωρήσουμε στην κατάστρωση του σχεδιαγράμματος δημιουργώντας κάποιες ερωτήσεις σχετικές με το θέμα, τις οποίες θα χρησιμοποιήσουμε ως οδηγό, έτσι ώστε να μην ξεφύγουμε και βγούμε εκτός θέματος, αναφερόμενοι σε πράγματα άσχετα με αυτό που καλούμαστε να γράψουμε.

Σε μια σωστά γραμμένη Έκθεση διακρίνουμε τρία σημαντικά μέρη : α) Τον Πρόλογο, β) Το Κυρίως Θέμα και γ) Τον Επίλογο.

Α) Ο Πρόλογος προετοιμάζει αυτόν που θα διαβάσει το κείμενο και τον προϊδεάζει σχετικά με το τι πρόκειται να ακολουθήσει. Για το λόγο αυτό πρέπει να είναι ζωντανός, εντυπωσιακός και πρωτότυπος, έτσι ώστε να κινήσει το ενδιαφέρον το αναγνώστη. Ταυτόχρονα όμως δεν πρέπει να είναι ιδιαίτερα μεγάλος, αφού υπάρχει πάντα ο κίνδυνος είτε να κουραστεί ο αναγνώστης είτε να διαβάσει όλα όσα θα έπρεπε να αναλυθούν αργότερα και έτσι να χάσει το ενδιαφέρον του. Καλό είναι λοιπόν να καταλαμβάνει περίπου το 10% του γραπτού κειμένου. 

Β) Το Κυρίως Θέμα είναι το μεγαλύτερο και το σπουδαιότερο κομμάτι της Έκθεσης. Ξεκινάει αμέσως μετά τον Πρόλογο τοποθετώντας το θέμα μας μέσα στο χρόνο (πότε δηλαδή συνέβη) και στη συνέχεια στον τόπο που διαδραματίσθηκε. Προχωρούμε αναφέροντας τα γεγονότα (με τη χρονική σειρά που συνέβησαν) και τις εικόνες περιγράφοντας με όσο το δυνατόν περισσότερες λεπτομέρειες τη σκηνή. Σκεφτείτε πως με την περιγραφή σας πρέπει να κάνετε τον αναγνώστη να σχηματίσει στη φαντασία του το χώρο που περιγράφετε. Κάθε λεπτομέρεια που θα μπορούσε να βοηθήσει σε αυτό το σκοπό είναι χρήσιμη. Ύστερα γράφουμε τις εντυπώσεις μας, τα συναισθήματα μας και τα συμπεράσματα για ό,τι περιγράφουμε ή/και διηγούμαστε.

Δεν πρέπει να αφήνουμε τίποτε που να έχει σχέση με το θέμα της Έκθεσης εκτός του μέρους αυτού. Πρέπει να το εξαντλήσουμε δηλαδή από κάθε πλευρά.

Αν το θέμα προσφέρεται, μπορούμε να το συνδέσουμε με διάφορα ιστορικά – γεωγραφικά στοιχεία. Όλα τα νοήματα στο Κυρίως Θέμα πρέπει να έχουν μεταξύ τους λογική σειρά και σύνδεση ούτως ώστε : 1) να μην υπάρχουν κενά, 2) Να υπάρχει χρονική συνέχεια, 3) Να μην υπάρχουν φλυαρίες και άσκοπες επαναλήψεις και 4) Να ξεχωρίζουν τα νοήματα σε παραγράφους, όπως και στα βιβλία που διαβάζουμε.

Γ) Ο Επίλογος είναι το κλείσιμο, το σφράγισμα της Έκθεσης. Μπορεί να είναι το τελευταίο μέρος του γραπτού μας είναι όμως το ίδιο σημαντικό – ίσως ακόμη και το σημαντικότερο κομμάτι – με όλα τα άλλα μέρη, αφού πρόκειται για την τελευταία εντύπωση και αυτή που θα μείνει πιο έντονα χαραγμένη στο μυαλό του αναγνώστη. Στον επίλογο γράφουμε τα γενικά συμπεράσματα για το θέμα που αναπτύξαμε και πολλές φορές είναι καλό να εκφράζουμε τις προσωπικές μας απόψεις και να προτείνουμε λύσεις.

Και επειδή ο επίλογος είναι η τελευταία εντύπωση, αυτό που όλοι θα προσέξουν, πρέπει να είμαστε πολύ προσεκτικοί σε κάθε φράση που χρησιμοποιούμε. Επιβάλλεται να επιστρατεύσουμε όλες τις γνώσεις μας πάνω στο θέμα. Σε καμιά περίπτωση δεν μπορεί να παραλειφθεί, αφού έτσι θα δημιουργηθεί αρνητική εντύπωση για όλο το κείμενο, από την άλλη όμως πρέπει να είναι σχετικά μικρός για να μην κουράσει και αλλοιώσει το νόημα του γραπτού.

ΕΙΔΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ

1. ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Οι προτάσεις είναι το βασικό υλικό της Έκθεσης, γι αυτό πρέπει να πληρούν κάποιες παραμέτρους.

• Καταρχήν πρέπει να είναι σαφείς και ολοκληρωμένες, να δίνουν δηλαδή στον αναγνώστη να καταλάβει αυτό που θέλουμε να πούμε.

• Πρέπει επίσης να συνδέονται καλά μεταξύ τους, χωρίς να αφήνουν κενά. Να έχουν δηλαδή λογική σειρά και αλληλουχία.

• Να είναι κατά το δυνατόν σύντομες και να μην επαναλαμβάνονται.

• Να έχουν πρωτοτυπία στην έκφρασή τους, να μην αρχίζουν με τις συνηθισμένες λέξεις (εγώ, έπειτα, ύστερα, μετά, τότε κλπ) γιατί κουράζουν και κάνουν την Έκθεση ανιαρή.

• Να είναι κυριολεκτικές, να δίνουν δηλαδή την πραγματική εικόνα όσων θέλουμε να εκφράσουμε. Αυτό βέβαια δεν σημαίνει πως πρέπει να στερούνται φαντασίας. Πολλές φορές η κυριολεξία δίνεται μέσα από μεταφορικές προτάσεις και παρομοιώσεις.

2. ΕΞΩΤΕΡΙΚΗ ΕΜΦΑΝΙΣΗ

Πολύ σημαντικό στοιχείο σε μια Έκθεση είναι η εμφάνιση του γραπτού μας. Ένα γραπτό με ευανάγνωστα γράμματα, χωρίς μουτζούρες και σβησίματα προδιαθέτει ευχάριστα τον αναγνώστη, σε αντίθεση με ένα αντίστοιχο με γράμματα που δεν διαβάζονται και γεμάτο διορθώσεις.

Ο χωρισμός των παραγράφων είναι ένα άλλο πολύ σημαντικό στοιχείο σε μια Έκθεση. Το πυκνογραμμένο κείμενο κουράζει τον αναγνώστη και αλλοιώνει πολλές φορές το νόημα. Προσοχή!!! δεν αρκεί μόνο να αλλάζουμε σειρά όταν θέλουμε να αλλάξουμε παράγραφο. Κάθε καινούρια παράγραφος ξεκινάει ένα με δύο πόντους μέσα από τη γραμμή του περιθωρίου.

Τα σημεία της στίξης (τελείες, θαυμαστικά, κόμματα) και η ορθογραφία παίζουν επίσης πρωτεύοντα ρόλο στην επιτυχημένη εμφάνιση μια Έκθεσης. Τα ορθογραφικά λάθη είναι τις περισσότερες φορές αποτέλεσμα απροσεξίας και βιασύνης. Γι αυτό πρέπει να προσέχουμε πολύ όταν γράφουμε και να μην βιαζόμαστε να τελειώσουμε. Μεγάλη προσοχή πρέπει να δίνεται στην ορθογραφία των καταλήξεων (ουσιαστικών και ρημάτων), αφού τέτοιου είδους λάθη φανερώνουν άγνοια και διαθέτουν αρνητικά τον εξεταστή.

3. ΚΑΛΟΛΟΓΙΚΑ – ΑΙΣΘΗΤΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ

Για να γίνει πιο ζωηρή, περισσότερο παραστατική και πιο ευχάριστη η Έκθεση καλό είναι να την «στολίζουμε» με διάφορες όμορφες εκφράσεις, τα λεγόμενα Καλολογικά – Αισθητικά Στοιχεία. Τέτοια είναι τα κοσμητικά επίθετα, οι παρομοιώσεις, οι προσωποποιήσεις και οι μεταφορές.

Τα κοσμητικά επίθετα είναι απλά ή σύνθετα επίθετα που συνοδεύουν τα ουσιαστικά δίνοντάς τους μεγαλύτερη ζωντάνια και έμφαση, π.χ στοργική μητέρα, πύρινη κόλαση, φουρτουνιασμένη θάλασσα κλπ.

Με τις παρομοιώσεις παρουσιάζουμε ένα πράγμα, πρόσωπο, ζώο κπλ με κάποιο άλλο που μοιάζει για να δώσουμε μεγαλύτερη φυσικότητα στην Έκθεση, π.χ. έφευγε γρήγορα σαν αστραπή, φοβήθηκε πολύ σαν το λαγό.

Με την προσωποποίηση δίνουμε ζωή στα άψυχα πράγματα και τα κάνουμε να μιλούν, να κινούνται, να σκέπτονται και να αισθάνονται, π.χ. Ο Όλυμπος και ο Κίσαβος τα δυο βουνά μαλώνουν, ένα τριαντάφυλλο σήκωνε δειλά το κεφαλάκι του και κοίταζε τον ήλιο.

Με τη μεταφορά, μεταφέρουμε τη σημασία μιας λέξης σε άλλα πράγματα, για να κάνουμε την Έκθεση πιο ζωντανή και παραστατική, π.χ. Νυχτώνει και ησυχάζει το λιμάνι, έκρυψε βαθιά τον πόνο της, στα μάτια του παιδιού ήταν ζωγραφισμένη η θλίψη.

Ο ΔΕΚΑΛΟΓΟΣ ΤΗΣ ΕΚΘΕΣΗΣ

1. Ορθή κατανόηση του θέματος.

Διαβάζουμε πολύ προσεκτικά το θέμα, χωρίς να βιαζόμαστε και προσπαθούμε να καταλάβουμε τι ζητάει και σε τι αναφέρεται. Γράφουμε μόνον ό,τι έχει σχέση με το θέμα και τίποτε περισσότερο. Η Έκθεσή είναι σαν ένας κύκλος. Ασχολούμαστε με αυτά που βρίσκονται μέσα στον κύκλο και δεν μας ενδιαφέρουν τα εκτός.

          2. Σχέδιο της Έκθεσης

Αμέσως μόλις κατανοήσουμε το θέμα, καταστρώνουμε ένα σχέδιο πάνω στο οποίο θα κινηθούμε προκειμένου να αναπτύξουμε τις σκέψεις μας. Η κατάστρωση ενός σχεδιαγράμματος βοηθά στη σωστή ανάπτυξη του θέματος και μας προφυλάσσει από περιττό κόπο. Κάθε βασικό σημείο του διαγράμματός μας θα αποτελέσει και μια παράγραφο της Έκθεσης ή ακόμη και περισσότερες.

          3. Χρονολογική σειρά

Βασική αρχή της έκθεσης είναι η ανάπτυξη του θέματος να γίνει με χρονική συνέχεια, δηλαδή τα γεγονότα να έχουν χρονική ακολουθία και να μην αιωρούνται στο άπειρο.

          4. Λογική σειρά

Η διατύπωση των σκέψεών μας πρέπει να έχει λογική συνέχεια, ώστε το νόημα της μιας πρότασης να συνδέεται με τις επόμενες και η μετάβαση από το ένα γεγονός στο άλλο να γίνεται ομαλά.

          5. Έκφραση

Σημαντικό στοιχείο επιτυχίας μιας έκθεσης είναι οι όμορφες εκφράσεις και η παραστατική περιγραφή, που κάνουν τον αναγνώστη να αισθάνεται πως βρίσκεται στον τόπο που διαδραματίζονται τα γεγονότα και ζει από μέσα την ιστορία που διαβάζει. Προσοχή όμως! Η φλυαρία και οι βαρύγδουπες εκφράσεις δεν κάνουν καλό. Μια καλή έκθεση διακρίνεται από απλότητα, σαφήνεια, συντομία, ακρίβεια, λιτότητα και ζωντάνια.

          6. Καλή σύνταξη

Πολύ μεγάλη σημασία έχει η δομή των προτάσεων. Οι προτάσεις μας πρέπει να είναι συντακτικά σωστές, δηλαδή να μη λείπει το ρήμα, το υποκείμενο ή το αντικείμενο, εκτός αν εννοούνται (εγώ νομίζω, εμείς προσέχουμε κλπ). Προτιμούμε μικρές προτάσεις, που έχουν μικρότερο κίνδυνο λάθους και τα νοήματα είναι πιο εύκολα κατανοητά.

          7. Σύνδεση των προτάσεων

Μετά το σχηματισμό των προτάσεων, ακολουθεί η κατάλληλη σύνδεση μεταξύ τους, ώστε να σχηματιστούν οι παράγραφοι. Το πέρασμα από τη μια παράγραφο στην άλλη, καλό είναι να γίνεται με τρόπο φυσικό και αβίαστο. Αυτό θα έχει σαν αποτέλεσμα να υπάρχει φυσικότητα και αλληλουχία ανάμεσα στα νοήματα του κειμένου. Κάθε παράγραφος ξεκινάει από ξεχωριστή σειρά και ένα με δύο πόντους πιο μέσα από το περιθώριο.

          8. Σαφήνεια

Τα νοήματά μας πρέπει να είναι απλά και καθαρά, ώστε να μη δημιουργούν αμφιβολίες και ασάφειες στον αναγνώστη. Αυτός που διαβάζει την έκθεσή μας δεν θα πρέπει να προβληματίζεται για το τι θέλει να πει και αν αυτό που κατάλαβε είναι αυτό που όντως γράφεται στο κείμενο. Εδώ ισχύει το ρητό «όσο πιο καλά το ξέρεις τόσο πιο απλά το λες».

9. Κατάλληλη ανάπτυξη

Όλα τα σημεία της έκθεσης δεν έχουν την ίδια σημασία και βαρύτητα. Πρέπει να διακρίνουμε τα σημαντικά από τα λιγότερο σημαντικά και να δώσουμε μεγαλύτερο βάρος και έκταση στα πρώτα, ενώ στα τελευταία θα αφιερώσουμε λιγότερα λόγια.

          10. Εξωτερική μορφή της Έκθεσης

Απαραίτητο και εξαιρετικά σημαντικό στοιχείο σε μια έκθεση είναι η εξωτερική της εμφάνιση. Γράφουμε ωραία, μεγάλα και ευανάγνωστα γράμματα, χωρίς μουτζούρες και σβησίματα, αφήνουμε κενά ανάμεσα στις λέξεις και προσπαθούμε να αποφεύγουμε τον χωρισμό των λέξεων. Αν βέβαια πρέπει να τις χωρίσουμε προσέχουμε πολύ τους κανόνες χωρισμού.

ΙΙΙ. ΤΕΛΕΥΤΑΙΕΣ ΟΔΗΓΙΕΣ ΚΑΙ ΣΥΜΒΟΥΛΕΣ

• Μόλις πάρουμε το θέμα διαβάζουμε με προσοχή και χωρίς βιασύνη το θέμα και προσπαθούμε να καταλάβουμε τι ζητάει.

• Όταν γράφουμε δεν σκεφτόμαστε άλλα πράγματα και προσπαθούμε να μην αποσπάται η προσοχή μας. Δεν συζητούμε με άλλους ούτε χαζεύουμε αριστερά και δεξιά γιατί τότε υπάρχει σοβαρός κίνδυνος να χάσουμε τον ειρμό των σκέψεών μας. Η έκθεση χρειάζεται ησυχία, αυτοσυγκέντρωση και προσοχή.

• Δεν μας ενδιαφέρει πόσες σελίδες θα γράψουμε. Αυτό που έχει σημασία είναι αυτά που θα γράψουμε να διακρίνονται από σαφήνεια, καθαρότητα σκέψης και ολοκληρωμένα νοήματα.

• Καλό είναι να χρησιμοποιούμε ένα πρόχειρο πριν γράψουμε την τελική έκθεση για να αποφύγουμε τις μουτζούρες και τα σβησίματα.

• Ποτέ δεν δίνουμε το τετράδιο πριν διαβάσουμε μια φορά από την αρχή την έκθεσή μας. Ο έλεγχος είναι απαραίτητος για να διορθώσουμε κάποια λάθη και να δούμε αν τα νοήματα είναι όπως θέλουμε να τα δώσουμε.

ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΟ ΣΧΕΔΙΑΓΡΑΜΜΑ

ΘΕΜΑ : Η ΠΟΛΗ ΜΟΥ

ΠΡΟΛΟΓΟΣ	Γενικά για τις πόλεις της Ελλάδας
ΚΥΡΙΩΣ ΘΕΜΑ	Ποια είναι η πόλη μου Ιστορικά στοιχεία (πότε ιδρύθηκε, από πού πήρε την ονομασία της, διάφορα μνημεία που υπάρχουν)  Γενικά στοιχεία (Γεωγραφική θέση, πληθυσμός, ασχολίες των κατοίκων της, κλίμα, αν είναι παραθαλάσσια, αν έχει λιμάνι, αθλητικές ομάδες) Πλεονεκτήματα που έχει Προβλήματα που αντιμετωπίζει
ΕΠΙΛΟΓΟΣ	Κρίσεις γι αυτή

Ο Δάσκαλος του Ε2

Μιλτιάδης Ζωγράφος