Πάει ο παλιός ο χρόνος...

Πολλά είναι τα έθιμα που σχετίζονται με την αλλαγή του χρόνου και διαφέρουν από τόπο σε τόπο. Υπάρχει όμως μια κοινή αφετηρία, που έχει τη βάση της στην τάση ανανέωσης και αναγέννησης των ανθρώπων.

Η Πρωτοχρονιά αντιπροσωπεύει το ξεκίνημα του νέου έτους και μαζί με αυτό την αρχή για μια νέα ζωή. Οι άνθρωποι πιστεύουν ότι φεύγοντας ο παλιός χρόνος παίρνει μαζί του και ό,τι κακό είχε και περιμένουν να έρθει ο νέος με τα δώρα του.

Ο εορτασμός του νέου έτους είναι μία από τις αρχαιότερες γιορτές. Πολλοί πιστεύουν ότι ξεκίνησε στην αρχαία Βαβυλώνα πριν από περίπου 4.000 χρόνια, την Άνοιξη, κατά το πρώτο νέο φεγγάρι μετά την εαρινή ισημερία.

Για πολλά χρόνια, οι Ρωμαίοι γιόρταζαν ως Πρωτοχρονιά, την 1η Μαρτίου. Το 46 π.Χ. όμως, ο Ιούλιος Καίσαρας εφάρμοσε ένα νέο ημερολόγιο, αυτό που ισχύει και σήμερα, με αποτέλεσμα να μετρά ως πρώτη μέρα του χρόνου, η 1η Ιανουαρίου. Ο μήνας αυτός έχει πάρει το όνομά του από τον Θεό των Ρωμαίων Ιανό (Janus), o οποίος πάντα απεικονίζεται με δύο πρόσωπα, με το ένα να κοιτάζει πίσω στον παλιό χρόνο και το άλλο, μπροστά, στο νέο έτος.

Οι γιορτές των Ρωμαίων ονομάζονταν Calends (calendar = καλεντάρι = ημερολόγιο) και οι άνθρωποι στόλιζαν τα σπίτια τους και αντάλλασσαν δώρα.

Τα έθιμα της Πρωτοχρονιάς σχετίζονται κυρίως με το καλότυχο της χρονιάς που έρχεται. Όπως για παράδειγμα, το σπάσιμο του ροδιού, που λόγω των πολλών σπόρων του παραπέμπει στην ευχή για πολλαπλασιασμό των αγαθών ή το κρέμασμα της αγριοκρεμμύδας, φυτό μεγάλης αντοχής.

Από φόβο για τα μελλούμενα γίνεται και το ποδαρικό, η υποδοχή του πρώτου προσώπου που θα μπει στο σπίτι μας, όταν αλλάξει ο χρόνος. Μικρά παιδιά και γενικά καλορίζικοι άνθρωποι προσκαλούνταν να κάνουν ποδαρικό, ώστε η οικογένεια να απαλλαχτεί από οτιδήποτε κακό.

Ξορκίζουν το κακό με τα τυχερά παιχνίδια

Την καλοτυχία τη χρονιά που έρχεται επιδιώκουν και όσοι παίζουν χαρτιά ή τυχερά παιχνίδια, έθιμο που σχετίζεται με την ανάγκη της πρόγνωσης του μέλλοντος, όπως και άλλες, λιγότερο γνωστές, συνήθειες. Βέβαια, στο βωμό της τύχης έχουν θυσιαστεί περιουσίες ολόκληρες, ωστόσο είναι ένα έθιμο που ισχύει απανταχού της γης και ανεξαρτήτως οικονομικής κατάστασης των συμμετεχόντων.  

Τα τυχερά παιχνίδια αποτελούν αγαπημένη συνήθεια των Ελλήνων καθ' όλη τη διάρκεια του χρόνου, ωστόσο τις ημέρες των εορτών έχουν την τιμητική τους.

Η χαρτοπαιξία την παραμονή της Πρωτοχρονιάς αλλά και τις ημέρες πριν και μετά από αυτήν, αποτελεί έθιμο, καθώς θεωρητικά η τύχη κάποιου στα χαρτιά απεικονίζει την τύχη που θα έχει την καινούρια χρονιά.

Λαχεία, τυχερά παιχνίδια, στοίχημα, καζίνο, κανονικά και διαδικτυακά είναι στα φόρτε τους αυτές τις μέρες. Το σύνολο των χρημάτων που παίζονται κατά την περίοδο αυτή, θα μπορούσε κάλλιστα να βγάλει όχι μόνον την Ελλάδα, αλλά και την Πορτογαλία και Ιρλανδία από τη δυσχερή θέση που βρίσκονται. Η Θεά «Τύχη» έχει την τιμητική της σε όλες τις εκφάνσεις της κοινωνικής ζωής, με αποκορύφωμα το πλέον χριστιανικό έθιμο, το κόψιμο της Βασιλόπιτας!

Βασιλόπιτα: Έθιμο αιώνων
Το έθιμο ξεκινά από την αρχαιότητα, όταν στις μεγάλες αγροτικές γιορτές, όπως τα Θαλύσια και τα Θεσμοφόρια, οι αρχαίοι Έλληνες πρόσφεραν στους θεούς τους λεγόμενους "εορταστικούς άρτους" για την εξασφάλιση της υγείας και της καλής τύχης.

Υπάρχει όμως και η χριστιανική εκδοχή του εθίμου. Τον 4ο αιώνα μ.Χ. στην Καισάρεια της Μικράς Ασίας πρεσβύτερος των χριστιανών της περιοχής εκείνο τον καιρό, ήταν ένας από τους σημαντικότερους Αγίους της εκκλησίας μας ο Μέγας Βασίλειος. Την ίδια εποχή αυτοκράτορας του Βυζαντίου ήταν ο Ιουλιανός, που έμεινε στην ιστορία γνωστός με το όνομα Ιουλιανός ο Παραβάτης. Σε μια από τις εκστρατείες του κατά των Περσών, ο Ιουλιανός πέρασε από την Καισάρεια. Εκεί έγινε δεκτός από τον Μέγα Βασίλειο ο οποίος του πρόσφερε τρία κριθαρένια ψωμιά. Να σημειώσουμε ότι οι κάτοικοι της Καισάρειας ήταν στην πλειοψηφία τους φτωχοί άνθρωποι και ότι ο ίδιος ο Ιουλιανός είχε ζητήσει να του προσφέρουν ότι έχουν, περιμένοντας όμως χρυσάφι και πολύτιμα δώρα. Θυμωμένος από τα τρία κριθαρένια ψωμιά έστειλε, μετά την αναχώρηση του, ως ανταπόδοση τρεις μπάλες σανό. Ο Μέγας Βασίλειος τότε του απάντησε τα εξής: «Όπως μας ζήτησες εμείς σου προσφέραμε αυτό που έχουμε και τρώμε. Το ίδιο πιστεύουμε έκανες και εσύ. Σε ευχαριστούμε».

Έξαλλος ο Ιουλιανός

Η απάντηση του Αγίου Βασιλείου θύμωσε περισσότερο τον Ιουλιανό, ο οποίος ορκίστηκε ότι γυρνώντας από την εκστρατεία θα καταστρέψει την Καισάρεια. Πέρασε ο καιρός και τα νέα ότι ο Ιουλιανός επιστρέφει έφτασαν στον Μέγα Βασίλειο. Εκείνος προσπαθώντας να σώσει το ποίμνιο του, κάλεσε όλους τους πιστούς να προσφέρουν ότι πολύτιμο είχαν ώστε να δοθεί στο Ιουλιανό και να κατευναστεί έτσι ο θυμός του. Ο λαός έκανε όπως του είπε ο ποιμενάρχης του και συγκεντρώθηκαν τα πολύτιμα αντικείμενα. Ωστόσο είτε γιατί ο Έπαρχος μετάνιωσε είτε επειδή –σύμφωνα με την εκκλησία μας– ως εκ θαύματος ο Άγιος Μερκούριος με πλήθος Αγγέλων απομάκρυνε το στρατό, η πόλη γλίτωσε από την καταστροφή και τα τιμαλφή έμειναν. Προκειμένου λοιπόν ο Μέγας Βασίλειος να επιστρέψει τα πολύτιμα αντικείμενα στους δικαιούχους και μη γνωρίζοντας σε ποιόν ανήκει τι, θέλοντας να αποτρέψει τον πειρασμό να πάρει κάποιος κάτι που δεν του ανήκε, έδωσε εντολή να παρασκευαστούν μικροί άρτοι εντός των οποίων τοποθέτησε ανά ένα τα χρυσαφικά και τα διένειμε στους κατοίκους την επομένη του εκκλησιασμού.

Οι πίτες αυτές μοιράστηκαν με τυχαίο τρόπο σε όλους και ο καθένας κρατούσε ό,τι του τύχαινε. Μια παράδοση, αναφέρει πως ως εκ θαύματος, ο καθένας βρήκε στην πίτα που πήρε ότι είχε προσφέρει για την σωτηρία από τον Ιουλιανό!

Το γεγονός αυτό χάρισε διπλή χαρά στους κατοίκους αφού και αποτράπηκε η καταστροφή της πόλης και επιστράφηκαν τα αντικείμενά τους. Έτσι η παράδοση συνεχίζεται μέχρι και σήμερα και την πραγματοποιούμε την 1η Ιανουαρίου, κατά τη μνήμη της ημέρας του θανάτου του Μέγα Βασίλειου.

Το φλουρί στη βασιλόπιτα θεωρείται ένας τρόπος με τον οποίο ο άνθρωπος προσπαθεί να μαντέψει την τύχη του για τη νέα χρονιά. Εκείνος στον οποίο θα "πέσει" το φλουρί θεωρείται τυχερός και ευνοούμενος.

Πρωτοχρονιάτικες παραδόσεις από τις «Γειτονιές» του πλανήτη. Πρωτοχρονιάτικα έθιμα περισσότερο ή λιγότερο «δεμένα» με τις παραδόσεις συναντούμε και στις «γειτονιές» του κόσμου που αυτές τις μέρες είναι όλες πανέτοιμες να υποδεχτούν το 2012...

Ιταλία: Στις 6 Ιανουαρίου τα παιδιά περιμένουν με αγωνία τη γριά La Befana, η οποία ψάχνει τον μικρό Ιησού και στην πορεία της αναζήτησής της αφήνει δώρα στα φρόνιμα παιδιά. Σύμφωνα με την Ιταλική παράδοση, η La Befana σκούπιζε το σπίτι της όταν δέχτηκε την επίσκεψη των τριών μάγων, οι οποίοι πήγαιναν να συναντήσουν το νεογέννητο Ιησού. Οι τρεις μάγοι, της ζήτησαν να τους ακολουθήσει αλλά η La Befana αρνήθηκε, διότι δεν είχε τελειώσει με το σκούπισμα του σπιτιού. Αργότερα όμως, το μετάνιωσε και μάζεψε όσα δώρα μπορούσε και προσπάθησε να ακολουθήσει τους τρεις μάγους. Δυστυχώς όμως δεν τους βρήκε ποτέ αλλά συνεχίζει ακόμα την αναζήτησή της για τον Χριστό, γι’ αυτό κάθε χρόνο αφήνει δώρα στα παιδιά.

Μεξικό: Η 28η Δεκεμβρίου, δηλαδή η μέρα κατά την οποία ο Ηρώδης διέταξε τη σφαγή των νηπίων, είναι όπως η δική μας πρωταπριλιά, μια μέρα γεμάτη ψέματα και φάρσες. Η 1η Ιανουαρίου λέγεται “Dia de los Reyes”, δηλαδή «η μέρα των βασιλιάδων ή των μάγων», οπότε και τα μικρά παιδιά παίρνουν τα δώρα τους. Την ίδια μέρα, κόβεται και μια παραδοσιακή πίτα η οποία περιέχει μια μικρή κούκλα που συμβολίζει τον νεογέννητο Χριστό. Όποιος βρει την κούκλα μέσα στο κομμάτι του, πρέπει να δεξιωθεί φίλους και συγγενείς στις 2 Φεβρουαρίου.

Xονγκ - Kονγκ: Oι κάτοικοι προτιμούν να εκδηλώνουν την αγάπη τους με μετρητά. Τυχερά χρήματα μοιράζονται σε κόκκινους φακέλους με το όνομα του παραλήπτη κι ένα μήνυμα τύχης γραμμένο με χρυσό μελάνι. Συνήθως δίνονται από τους συγγενείς μόνο στα παιδιά της οικογένειας και στα ανύπαντρα μέλη. Όσο για τη διακόσμηση, όλα είναι κόκκινα, αφού το συγκεκριμένο χρώμα συνδέεται με τη χαρά και την ευτυχία.

Κλείνοντας αυτό το άρθρο, θα ήθελα να ευχηθώ σε όλους Καλή Χρονιά με υγεία. Όλα τα άλλα έπονται και διορθώνονται. Και αν δεν σας πέσει το φλουρί, μη στενοχωρηθείτε. Κι εγώ το περιμένω εδώ και 40 χρόνια…

Το καλύτερο λαχείον, είναι ο νους και ο βραχίων...

Ο Δάσκαλος του Γ2

Μιλτιαδης Ζωγράφος