Ήθη και έθιμα των Χριστουγέννων στην Ελλάδα

Είπαμε θαύμα, αλλά μπορεί να γεννήθηκε πριν από τον …Εαυτό του; H Γέννηση του Χριστού στην εποχή της βασιλείας του Ηρώδη αμφισβητήθηκε έντονα από τους ιστορικούς, καθώς είναι αποδεδειγμένο ότι ο Ηρώδης βασίλευσε στην Ιουδαία από το 37 π.X. ως και το 4 π.X., δηλαδή τέσσερα χρόνια πριν από τη Γέννηση. Οι θεολόγοι θεωρούν πάντως ότι πρόκειται για λάθος που έκανε ένας μοναχός από την Αλεξάνδρεια. Πεντακόσια χρόνια μετά το γεγονός της Βηθλεέμ ο Διονύσιος προσπάθησε να ορίσει την ημερομηνία της Γεννήσεως του Χριστού, έχοντας ως βάση το 756 από κτίσεως της Ρώμης. Κατά τους θεολόγους όμως έκανε λάθος προσέγγιση στις μετρήσεις του κατά πέντε ή έξι έτη. Επομένως, τώρα θα έπρεπε να υποδεχθούμε το 2015 ή 2016. Και θα είχαμε βγει και από το μνημόνιο... Ας δούμε όμως μερικά έθιμα και παραδόσεις της Ελλάδας...


Η Βασιλόπιτα
Το έθιμο αυτό είναι πολύ παλαιό, με καταγωγή από την αρχαία εορτή των «Κρονίων», την οποία «εξέλιξαν» οι Φράγκοι, τοποθετώντας ένα νόμισμα ή ένα …φασόλι μέσα στην πίτα, προκειμένου να ανακηρύξουν τον «Βασιλιά της βραδιάς» ή τον «Φασουλοβασιλιά».

Υπάρχει όμως και η χριστιανική εκδοχή του εθίμου.

Τον 4ο αιώνα μ.Χ. στην Καισάρεια της Μικράς Ασίας πρεσβύτερος των χριστιανών της περιοχής εκείνο τον καιρό, ήταν ένας από τους σημαντικότερους Αγίους της εκκλησίας μας ο Μέγας Βασίλειος. Την ίδια εποχή αυτοκράτορας του Βυζαντίου ήταν ο Ιουλιανός, που έμεινε στην ιστορία γνωστός με το όνομα Ιουλιανός ο Παραβάτης. Σε μια από τις εκστρατείες του κατά των Περσών, ο Ιουλιανός πέρασε από την Καισάρεια. Εκεί έγινε δεκτός από τον Μέγα Βασίλειο ο οποίος του πρόσφερε τρία κριθαρένια ψωμιά. Να σημειώσουμε ότι οι κάτοικοι της Καισάρειας ήταν στην πλειοψηφία τους φτωχοί άνθρωποι και ότι ο ίδιος ο Ιουλιανός είχε ζητήσει να του προσφέρουν ότι έχουν, περιμένοντας όμως χρυσάφι και πολύτιμα δώρα. Θυμωμένος από τα τρία κριθαρένια ψωμιά έστειλε, μετά την αναχώρηση του, ως ανταπόδοση τρεις μπάλες σανό. Ο Μέγας Βασίλειος τότε του απάντησε τα εξής: «Όπως μας ζήτησες εμείς σου προσφέραμε αυτό που έχουμε και τρώμε. Το ίδιο πιστεύουμε έκανες και εσύ. Σε ευχαριστούμε».

Η απάντηση του Αγίου Βασιλείου θύμωσε περισσότερο τον Ιουλιανό, ο οποίος ορκίστηκε ότι γυρνώντας από την εκστρατεία θα καταστρέψει την Καισάρεια. Πέρασε ο καιρός και τα νέα ότι ο Ιουλιανός επιστρέφει έφτασαν στον Μέγα Βασίλειο. Εκείνος προσπαθώντας να σώσει το ποίμνιο του, κάλεσε όλους τους πιστούς να προσφέρουν ότι πολύτιμο είχαν ώστε να δοθεί στο Ιουλιανό και να κατευναστεί έτσι ο θυμός του. Ο λαός έκανε όπως του είπε ο ποιμενάρχης του και συγκεντρώθηκαν τα πολύτιμα αντικείμενα. Κατόπιν ο Μέγας Βασίλειος και ο λαός έκαναν αγρυπνία και προσεύχονταν για την σωτηρία τους. Στην διάρκεια της αγρυπνίας αυτής, ο Μέγας Βασίλειος είδε ένα όραμα. Στο όραμα αυτό η Παναγία έστειλε τον Άγιο Μερκούριο και στρατιά Αγγέλων κατά του Ιουλιανού. Το όραμα όμως απλά φανέρωσε στον Άγιο τα πραγματικά γεγονότα που έλαβαν χώρα λίγο έξω από την Καισάρεια. Έτσι ο κίνδυνος εξέλειψε και τα πολύτιμα αντικείμενα έπρεπε να επιστραφούν στους κατόχους τους. Για να μην μπουν στον πειρασμό να πάρουν κάτι που δεν τους ανήκε, ο Μέγας Βασίλειος έδωσε εντολή να ζυμωθούν μικρές πίτες και μέσα σε αυτές να τοποθετηθούν τα πολύτιμα αντικείμενα που έπρεπε να μοιραστούν. Οι πίτες αυτές μοιράστηκαν στους πιστούς και ως εκ θαύματος, ο καθένας βρήκε στην πίτα που πήρε ότι είχε προσφέρει για την σωτηρία από τον Ιουλιανό.

Αυτό το γεγονός, καθώς και τον Μέγα Βασίλειο τιμούμε κι εμείς κάθε χρόνο με το έθιμο της Βασιλόπιτας. 

Άλλα έθιμα

Τα χριστουγεννιάτικα δώρα τα δίνει ο Αι-Βασίλης την παραμονή της πρωτοχρονιάς. Σε άλλες χώρες τα δίνουν στις 6 Ιανουαρίου, στη γιορτή των Φώτων.

Μέσα στις Χριστουγεννιάτικες διακοπές, ψήνουμε και τη γαλοπούλα. Είναι ένα έθιμο που μας κάνει να χαιρόμαστε.

Πάνε περισσότερο από 150 χρόνια, από τότε που οι άνθρωποι άρχισαν να στέλνουν Χριστουγεννιάτικες κάρτες. Αυτές συνήθως παρουσιάζουν εικόνες από την Παρθένο Μαρία, τον Ιωσήφ και το Θείο Βρέφος. Επίσης τα παιδιά φτιάχνουν δικές τους κάρτες.

Το έθιμο να στολίζουμε το Χριστουγεννιάτικο δέντρο ξεκίνησε από την Γερμανία στις αρχές του μεσαίωνα. Στην Ελλάδα στολίζουμε δέντρο αλλά σε μερικές περιοχές κυρίως στα νησιά στολίζουν ένα καράβι.

Ένα γνωστό έθιμο είναι το να πηγαίνουμε από πόρτα σε πόρτα και να λέμε τα κάλαντα. Οι νοικοκύρηδες  δίνουν λεφτά ή κέρασμα. Τα κάλαντα τα λέμε για να στείλουμε σε όλους το μήνυμα των Χριστουγέννων. Επίσης τα κάλαντα των Φώτων λέγονται στις 6 Ιανουαρίου. Εκεί γιορτάζουμε την βάπτιση του Κυρίου.

Το χριστόψωμο. Απλές  νοικοκυρές κάνουν τη ζύμη με ιδιαίτερη ευλάβεια. Θεωρείται το έργο αυτό θείο. Είναι έθιμο καθαρά Χριστιανικό. Κατά τόπους φτιάχνεται σε διάφορες μορφές το Χριστόψωμο κι έχει διαφορετικές ονομασίες όπως: "ψωμί του Χριστού", "Σταυροί", "βλάχες" κ.ά."

Το τάισμα της βρύσης. Στην Κεντρική Ελλάδα τα μεσάνυχτα της παραμονής των Χριστουγέννων γίνεται το "τάισμα" της βρύσης. Πηγαίνουν τα μεσάνυχτα ή προς τα χαράματα οι κοπέλες στην πιο κοντινή βρύση και παίρνουν το αμίλητο νερό, αφού αφήσουν προηγουμένως εκεί βούτυρο, τυρί, ή ψημένο σιτάρι ή κλαδί ελιάς".                  

Τα δαιμονικά. Στα Γρεβενά ανάβουν μεγάλο κούτσουρο, στη γωνιά από την παραμονή των Χριστουγέννων και η φωτιά καίει συνέχεια μέχρι τα Φώτα για να προστατεύει την οικογένεια από τα δαιμονικά.

Συνηθισμένο έθιμο σε όλη την Ελλάδα είναι η χοιροφαγία, καθώς και η ετοιμασία ειδικών γλυκισμάτων για τις ημέρες αυτές, όπως είναι τα μελομακάρονα, οι κουραμπιέδες η ο μπακλαβάς.

Στην Φλώρινα, οι κάτοικοι υποδέχονται τη γέννηση του Χριστού ανάβοντας μεγάλες φωτιές στις 12 τα μεσάνυχτα, που συμβολίζουν τη φωτιά που άναψαν οι ποιμένες της Βηθλεέμ για να ζεσταθεί ο νεογέννητος Χριστός. Φωτιές ανάβουν επίσης και το βράδυ της Πρωτοχρονιάς.

Στην πόλη της Καβάλας σπάνε ένα ρόδι μπροστά στην είσοδο του σπιτιού για καλή τύχη.

Επίσης τα Χριστούγεννα έχουμε και ακόμα μια μεγάλη γιορτή τα Θεοφάνεια. Γιορτάζουμε τη Βάπτιση του Ιησού Χριστού στον Ιορδάνη ποταμό από τον Άγιο Ιωάννη τον Πρόδρομο. Γιορτάζεται κάθε χρόνο στις 6 Ιανουαρίου. Λέγεται, επίσης, Επιφάνεια και Φώτα. 

Το όνομα της γιορτής προκύπτει από τη φανέρωση των τριών προσώπων της Αγίας Τριάδας, που σύμφωνα με τις Γραφές συνέβη κατά τη Βάπτιση του Ιησού. Η γιορτινή αυτή ημέρα ξεκινά με τον εκκλησιασμό των πιστών. Στους ναούς ψάλλεται, όπως και την προηγουμένη, η ακολουθία των «Μεγάλων Ωρών». Στην συνέχεια ο Ιερέας και οι πιστοί θα βγουν από τον ναό και θα κατευθυνθούν στο σημείο όπου θα γίνει η «κατάδυση του Σταυρού». 

Το σημείο αυτό είναι κάποιο λιμάνι, ποτάμι, πηγάδι, δεξαμενή ή απλά μια εξέδρα στο προαύλιο της εκκλησίας πάνω στην οποία, σε ειδικό σκεύος, θα γίνει η τελετή. Οι καμπάνες σημαίνουν χαρμόσυνα και ο Ιερέας ρίχνοντας τον σταυρό στο νερό ψάλει. Λευκά περιστέρια ελευθερώνονται και πετούν στον ουρανό ενώ, όπου υπάρχει αυτή η δυνατότητα, πέφτουν στα νερά οι «βουτηχτάδες» για να πιάσουν τον σταυρό. Το έθιμο αυτό ονομάζεται «πιάσιμο του σταυρού», και όποιος βρει τον σταυρό πρώτος θεωρείται ότι είναι τυχερός και ευλογημένος.

Νικολέτα, Βασιλική, Μαρία, Ηλιάνα, Αλέξης. 

Ε2